War-saxaafadeedkii ay Puntland soo saartay waxay ku sheegtay in markab lagu magacaabo SEA WORLD uu muddo laba maalmood ah si “sharci darro ah” ugu sugnaa xeebaha magaalada Bareeda, iyadoo aan la helin wax codsi caawimo ah ama sharaxaad sharciyeed ah. Puntland waxay sheegatay in markabkan uu jabiyey xeerarka caalamiga ah, gaar ahaan qodobbada 19(2)(b) iyo (g) ee Xeerka Caalamiga ah ee Badda (UNCLOS), waxayna sheegatay inay si sharci ah u baarayso markabka.
Falanqeyntani waxay baari doontaa: falanqey
Falanqey: Fahamka Arrimaha Badda
Falanqey ayaa sidoo kale muhiim u ah fahamka arrimaha sharci ee badda.
Falanqey sidoo kale muhiim u ah fahamka arrimaha sharci ee badda.
Awoodda sharci ee Puntland
Falanqey ayaa sidoo kale ah habka lagu falanqeeyo arrimaha sharci ee badda.
Fahamka iyo codsiga qaldan ee UNCLOS
Dastuurka Federaalka Soomaaliya: Falanqey
Nidaamka saxda ah ee la raaco marka ay dhacdo arrin noocan ah
2. UNCLOS – Puntland ma laha awood ay ku dabaqdo
UNCLOS (United Nations Convention on the Law of the Sea) waa heshiis caalami ah oo nidaamiya xuquuqda dawladaha badda, gaar ahaan marka laga hadlayo:
Xadka biyaha gudaha iyo kuwa caalamiga ah
Xuquuqda iyo waajibaadka markab shisheeye
Ilaalinta badaha iyo ammaanka badda
Qodobka 19(2)(b) iyo (g) ee ay Puntland sheegtay wuxuu khuseeyaa marka:
(b): Markab uu ku xambaarsan yahay hub si aan sharci ahayn ama aan oggolaansho haysan
(g): Markab uu sameeyo falal waxyeello u leh amniga ama nidaamka dalka xeebta leh
Laakiin UNCLOS waxa uu si cad u qeexayaa in kaliya “dowladaha madax-bannaan” (sovereign states) ay xaq u leeyihiin inay fasiraan oo ay dhaqan geliyaan qodobadaas.
➡️ Puntland ma aha dowlad madax-bannaan. Sidaas darteed:
Ma laha awood ay ku dabaqdo qodobbada UNCLOS;
Ma laha awood ay ku baaro markab shisheeye iyadoo si madax-bannaan u dhaqmeysa;
Ficil kasta oo ay ku dhaqmeyso “sida dowlad” waa sharci-darro marka loo eego xeerka caalamiga ah.
3. Dastuurka Federaalka Soomaaliya: Puntland waxay jabisay qodobo muhiim ah
Dastuurka KMG ee Federaalka Soomaaliya (2012) wuxuu si cad u qeexayaa awoodaha dowladda dhexe iyo kuwa maamul-goboleedyada:
Qodobka 54: Arrimaha difaaca, amniga, badaha, iyo xiriirka caalamiga ah waxa keliya leh Dowladda Federaalka.
Qodobka 43(4): Kheyraadka badda waxa lagu maamulaa sharci federaal ah iyadoo ay jiraan heshiisyo lala gelayo dowlad-goboleedyada.
Dawladda Puntland waxay iska indho-tirtay:
In aysan jirin wax sharci federaal ah oo si gaar ah ugu oggolaanaya inay baarto markab shisheeye;
In ay ka tallaabsatay xadka awooddeeda, iyadoo hawlgal ciidan iyo diblomaasiyadeed ku sheegatay meel aysan sharci u haysan.
➡️ Sidaas darteed, war-saxaafadeedka Puntland wuxuu jabinayaa dastuurka qaran, waxaana uu tusaale u yahay ku xad-gudub awood-dhaaf ah.
4. Faham Khaldan oo ku saabsan Xeerka Badda iyo Nidaamka Diblomaasiyadda
Puntland waxay sheegtay:
“Markabkan waxa uu jebiyay xeerarka caalamiga ah… waxaana laga qaadi doonaa tallaabo sharci ah.”
Hadalkaan waxa uu muujinayaa:
In maamulka Puntland wuxuu isku arkaa in uu leeyahay awood “diblomaasiyad” iyo “fulin sharci caalami ah”
In ay si qalad ah u fahmeen UNCLOS, iyaga oo iska indho-tiray in ay dowladda federal yasato awooda Sharci oo ku matala Qaraka Soomliyees caalamka
Sida ku cad nidaamka caalamiga ah iyo qaanuunka Soomaaliya, arrimo la xiriira amniga badda, hub, ama markab shisheeye waa in si rasmi ah loogu wargeliyaa:
Wasaaradda Dekedaha iyo Gaadiidka Badda
Wasaaradda Arrimaha Dibadda
Ciidanka Badda Federaalka Soomaaliya
➡️ Puntland ma ahayn hay’adda saxda ah ee la wargelin lahaa ama tallaabo ka qaadi lahayd markab shisheeye. Tani waxay caddeyn u tahay khalad sharci oo dhanka maamulka ah.
5. Gunaanad: Puntland ma laha awood sharciyeed oo badeed oo madaxbannaan
War-saxaafadeedka Puntland wuxuu si cad u jabinayaa dhowr heer oo sharci ah:
✅ Sharciga Caalamiga ah (UNCLOS) – Maamul-goboleed uma matali karo qaranka xagga badda
✅ Dastuurka Federaalka Soomaaliya – Awoodda difaaca iyo badda waa mid federaal ah
✅ Xeerka Diblomaasiyadda Caalamiga ah – Puntland ma aha hay’ad u furan xiriirka caalamiga ah
Dowladda Federaalka Soomaaliya kaliya ayaa awood u leh:
Inay si rasmi ah u wargeliso markab shisheeye;
Inay fuliso baaritaan sharci ah oo lagu saleynayo xeerarka badda;
Inay la xisaabtanto cid kasta oo jabisa sharciga caalamiga ah.
✍️ FIKRADA UGU DAMBAYSA:
Ficillada Puntland waa:
Sharci-darro ku saleysan faham qaldan oo sharciyeed
Ku xad-gudubto qaranimada iyo dastuurka Soomaaliya